آداب اسلامی سفر
سفر به هر شکلی صورت گیرد، پیوسته خطرها و مشکلاتی را نیز در پیش دارد.به ویژه آنکه مسافر از خانه و میهن خود دور و از پشتوانه و حمایت خانواده محروم شده است. با توجه به شرایط مختلف سفر و مشکلات مختلف مسافر در راه، سفر کردن شخص به تنهایی و بدون همراه و همسفر، سفارش نمی شود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در وصیت خود به امام علی علیه السلام فرمود:ای علی! در هیچ سفری تنها خارج مشو؛ زیرا شیطان، یار شخص تنهاست و او از دو نفر دور است، ای علی! هرگاه شخصی به تنهایی سفر کند به لغزش و گمراهی می افتد. در روایتی از امام صادق علیه السلام نیز می خوانیم: لَعَنَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ثَلاثاً، اَحَدُهُم راکِبُ الْفَلاةِ وَحدَة. رسول خدا صلی الله علیه و آله سه کس را نفرین کرد، یکی از آنها سواره ای است که در بیابان به تنهایی رهسپار شود. مسافری که از خانه و کشانه خود دور شده، برای تأمین آسایش و آرامش خویش در سفر، باید همسفری را انتخاب کند تا از خطرهای جانی و مالی در امان باشد. در روایت های اسلامی نیز از تنها سفر کردن نهی شده است.

هم نشینی و همراهی با گروه هم سان
شایسته است افرادی که راه سفر را با هم طی می کنند، از نظر مالی، نفقه و گشاده دستی، همگن و همراه هم یا دست کم به هم نزدیک باشند؛ زیرا همسفر شدن با کسی که از نظر مالی قوی تر است، گاهی سبب سرشکستگی انسان می شود. شخص برای فرار از خوار شدن، با توجه به سرمایه اندک خود، بیش از توان مالی اش خرج می کند و در این اوضاع، به او ستم شده است.
از شهاب بن عبدریه روایت شده است: به امام صادق علیه السلام گفتم: تو مرا می شناسی و از گشاده دستی و بخشندگی من بر برادران مؤمنم باخبر هستی، آیا جایز است با گروهی در راه مکه همراهی کنم و بر آنها بذل و بخشش کنم؟ امام علیه السلام فرمود: ای شهاب! چنین مکن. اگر تو گشاده دستی کنی و زیاد خرج کنی و آنها نیز چنان کنند. برایشان ستم کرده ای و اگر آنها قادر نباشند و از خرج کردن بپرهیزند، آنها را خوار کرده ای. پس با افراد هم شأن و همانند خود همراهی و دوستی کن! امام موسی کاظم علیه السلام ، نیز سفارش کرده است:إذا صَحِبْتَ فَأَصحَب لَخوَکَ وَ لا تُصحِبَنَّ مَن یَکفیک فَإِن ذلک وَزَلَّةٌ لِلمؤمِنِ. با کسی دوست و هم صحبت شو که هم شأن تو باشد، نه کسی که خرج تو را دهد که این، مذلت مومن است.
برای حفظ ارزش های انسانی، بایسته است مسافر مسلمان، همسفر خود را از کسانی برگزیند که از نظر مالی نزدیک به هم و از نظر علم و فضیلت، با همراهان خود هماهنگ و هم فکر باشد.

همنشینی با آن که زینت انسان است
از جمله آداب سفر، این است که انسان، هم نشین و همراه خود را از کسانی برگزیند که اخلاقی آراسته به نیکی ها، خوب و سالم دارند و از نظر خلق و خو الگو بوده و شیوه رفتاری و مرام آنها آموزنده باشد. هم نشین انسان باید زینت او باشد و خود، با افراد پست و فرومایه هم نشین نشود. تا سبب کاهش شأن و جایگاه انسان شود. سخن امام صادق علیه السلام در این باره بیان کننده این ویژگی هم سفر است: إصْحَب مَن تَتَزَیَّنُ بِهِ ولا تَصحَب مَنْ یَتَزَیَّنُ بِکَ. با کسی سفر کن که زینت و افتخار تو باشد، نه آنکه تو زینت او باشی.
1. مسافر مسلمان باید همسفر خود را از میان کسانی برگزیند که اخلاقی پسندیده دارند تا همراهی با آنها زینت بخش وجودش شود با کسانی سفر نکند که شأن و منزلت او را کاهش دهند.
2. سفر کردن با کسی که مایه زینت انسان باشد، به رشد روحی و روانی انسان کمک می کند.

اخلاق نیکو در سفر
خوش خلقی در سفر، از جمله مهم ترین آداب و دستورهای پیشوایان معصوم علیه السلام است. انسانی که ویژگی های ذاتی نیکویی مانند خوشرویی، تواضع و ادب را داراست، نه تنها سفر را به کام خود شیرین خواهد کرد، برای همراهان خود نیز سفری به یاد ماندنی و خاطره برانگیز به جای می گذارد. در سفارشی از امام جعفر صادق علیه السلام به معلی بن خنیس آمده است: عَلَیکَ بالسخ وَ حُسنِ الخُلقِ، فَإِنَّها یَزینانِ الرَّجُلَ کما تَزَّینَ الواسطَ القَلادَةَ. تو را به بخشش و خوش خلقی سفارش می کنم؛ زیرا این دو، زینت انسان است، همانند گوهرهای میان گردن بند.
در آموزه های دین اسلام، از بدخلقی در سفر به شدت نهی شده است، چنان که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در سفری که عازم مکه بود، به همسفرانش فرمود: «مَن کانَ سَیِّیُ الخُلقِ فَلا یَصحَبُنا؛ هر کس بدخلق است، با ما مصاحبت و همراهی نکند». امام صادق علیه السلام نیز می فرماید:
لَیسَ مِنّا مَن لَمْ یُحَسِّن صُحْبَتَه مَن صَحِبَهُ وَ مُرافَقَةَ مَن رافَقَهُ وَ مُمالَحَةَ مَن مالَحَهُ وَ مُخالَقَةَ مَن خالَقَهُ.
از ما نیست کسی که با همراهانش حسن معاشرت نداشته باشد و با دوستانش دوستی و مدارا نکند و نمک کسی را می خورد، نمک شناسی صاحبش نباشد و با آن که همراه است، حسن خلق نداشته باشد.
در دستورات اسلامی، به خوش رویی و خوش اخلاق نیک در سفر بارها سفارش شده است؛ زیرا هم نشینی با افراد گشاده رو، لذت بخش و شیرین است و در طول سفر هنگام بروز مشکلات ها با بردباری باید با آنها مبارزه کرد تا سختی ها به شیرینی ها تبدیل شود.

سازگاری با همراهان
لقمان حکیم در سفارش های خود به فرزندش چنین گفت: هر گاه با گروهی راهی سفر شدی، بسیار با همراهان مشورت کن، با گشاده رویی با آنان برخورد کن. برای زاد و توشه ات بخشنده باش و اگر از تو یاری خواستند، سپس یاری شان کن. امیرمؤمنان علی علیه السلام به پسرش، محمدبن حنفیه سفارش کرد:
مُرُوَّةُ السَفَرِ فَبَذلُ الزّادِ، و قِلَّةُ خَلافٍ علی صُحُبِکَ و کثرةُ ذِکرِ اللّه ِ عَزَّوَجل فی کلُ مَصورٍ و مَهبَطٍ و نُزُول و قیام و قُعُودٍ.جوان مردی های سفر با بخشش توشه راه، کمتر اختلاف کردن با دوستانِ همراه و ذکر زیاد خداوند بلند مرتبه در هر جایگاهی (در هر مکانی) است. هم عقیده بودن و محترم شمردن دیدگاه های همراهان در سفر، امری مهم و کلیدی است. سازگاری با همسفران، افراد با یکدیگر صمیمی تر و احترام متقابل و آرامش میان آنها را فراهم می کند.
مشورت، گشاده رویی، بخشش زاد و توشه، یاری کردن و مخالفت نکردن، از نمونه های بسیار مهم سازگاری با همراهان در سفر است. بدین ترتیب، سفر نیز به کام همسفران شیرین و به یاد ماندنی می شود.

بخشش زاد و توشه
امام کاظم علیه السلام فرمود: مَن خالَطتَ فَإِن اِستَطَعتَ أن یکُونَ یَدَکَ العُلیا عَلَیهِ فَافعَل. با هر کس که معاشرت داری، اگر ممکن است که دستت بالاتر از دست او باشد (بخشنده و یاری کننده باشی)، حتماً چنین باش.
در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام می خوانیم: المُرُوَّةُ فِی السَّفَرِ کَثرَةُ الزّادِ وَ طیبُهُ وَ بَذلُه لِمَن کانَ مَنکَ. مردانگی در سفر، عبارتند از: زیادی توشه، نیکو بودن آن و بخشش آن به همراهان.
در طول سفر، فرد بخشنده با گذشتن از زاد و توشه خود، جوان مردی را به اوج می رساند و با این حرکت خویش، محبت و صمیمیت بین افراد را بیشتر خواهد کرد.
از آداب سفر که نشانه بنلد همتی و جوانمردی مسافر به شمار می رود، بخشش توشه در طول سفر است که صمیمیت و محبت میان همسفران بیشتر می شود.

یاری و همکاری
از نکات مهم سفر، یاری رساندن به همراهان است که اسلام، بسیار به آن سفارش می کند. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله از اینکه کسی در سفر، کارهایش را به دیگری واگذار کند، اکراه داشت و دیگران را نیز به وظیفه شناسی و مسئولیت پذیری در سفر سفارش می کرد. روایت می کنند در سفری، آن حضرت به اصحاب خود امر کرد تا گوسفندی را بکشند. یکی از همسفران ذبح گوسفند، دیگری پوست کندن گوسفند، شخصی قطعه قطعه کردن آن دیگری کار پخت آن را برعهده گرفت. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: جمع کردن هیزم نیز با من. پس همگی گفتند: ای رسول خدا، شما به زحمت می افتید، ما این کار را انجام می دهیم. پیامبر فرمود: عَرَفْتُ أنکُم تَکُفُّونی ولکِنَّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ یَکرَهُ مِن عَبْدِه إذا کان مَعَهُ أَصحابُه اَن یَنفَرِدَ مِن بَینِهم. می دانم شما کارها را انجام می دهید، ولی خداوند بلند مرتبه ناپسند می شمرد که بنده ای، خود را تافته جدا بافته و با فضیلت تر اصحاب و دوستانش بداند. پس پیامبر صلی الله علیه و آله برخاست و برای آنها هیزم جمع کرد.

همچنین در ذیل اشاره ای خلاصه وار داریم به آنچه در آداب قبل، حین و بعد از سفر آمده است؛ آنچه ذیلاً از نظر خوانندگان عزیز میگذرد تنها گوشه ای از آداب سفر است که بعضی جنبه اخلاقی دارد و بعضی دیگر هم کارهایی است که جنبه عملی دارد و خوب است مسافر آنها را رعایت کند تا هم از اجر معنوی برخوردار گردد و هم سفری خوش همراه با سلامتی داشته باشد . ( ان شاءالله )

آداب قبل و حین سفر
1- صدقه : سفر خود را با صدقه آغاز کنید . در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است : (( صدقه بده و هر روزی که خواستی سفر کن )) . لذا اگر در بعضی روایات اشاره به نحس بودن بعضی ایام و روزها در سفر شده { چنانچه نحوست ایام را بپذیریم } با صدقه دادن نحسی برطرف خواهد شد ، ( ان شاء الله ) . همچنین سفارش شده صدقه در ابتدای روز داده شود که در این صورت خدای متعال نحسی آن روز را از او دفع خواهد کرد . هرگاه در بین سفر احساس دلهره در شما دست داد مجدداً صدقه بدهید و با توکل به خدای متعال به سفرتان ادامه دهید . در بین سفر هم در حد امکان صدقه بده .
– تذکر : صدقه ای که روزانه میدهید چون به عنوان عمل مستحبی روزانه انجام میشود ، در صورتیکه در آن روز آماده سفر شده اید صدقه ای جداگانه به نیت خصوص سفر پرداخت نمایید .
2- در هنگام سوار شدن بر مرکب (( بسم الله الرحمن الرحیم )) بگویید . گفتن هفت مرتبه سبحان الله ، هفت مرتبه الحمدلله و هفت مرتبه لا اله الا الله در هنگام سوار شدن . هر گاه به پلی رسیدی ، (( بسم الله )) بگو و از روی آن گذر کن .
3- قبل از حرکت غسل نمایید و دو رکعت نماز بخوانید و از خدای متعال خیر خود و خانواده تان را بخواهید و سپس آیه الکرسی بخوانید و حمد و ثنای خدای متعال را بجای آورید و بر محمد وآلش صلوات بفرستید.
4- خواندن آیه الکرسی ، سوره های حمد ، قدر ، توحید ، فلق و ناس و همچنین گفتن ذکر تسبیحات حضرت فاطمه زهرا šسلام الله علیها ›
5- به هنگام خروج از خانه { چه در سفر و چه در حضر } این دعا را بخوان (( بسم الله آمنت بالله توکلت علی الله ماشاء الله لاحول و لا قوه الا بالله ))
6- هنگامی که به سوی بلندی و سربالایی میروید ذکر (( الله اکبر )) و (( لا اله الا الله )) را بگویید و آنگاه که به سوی سراشیبی و سرازیری میروید ذکر (( سبحان الله )) را بگویید .
7- در طول سفر از خدای متعال بخواهید که خود و همراهانتان را حفظ کند و همچنین سلامتی خود و سالم ماندن آنچه از وسایل به همراه خود دارید را از خدای متعال بخواهید . (این دعا سبب میشود علاوه بر اینکه خود شخص سالم و محفوظ بماند آنچه همراه اوست هم سالم و محفوظ بماند. )
8- هر گاه وقت نماز فرا رسید به خاطر هیچ چیز آن را به تأخیر میندازید و نماز را در اول وقت به جماعت بخوانیدحتی در سخت ترین شرایط .
9- به همراه داشتن قدری از تربت امام حسین šعلیه السلام›
10- به همراه داشتن و یا در دست داشتن انگشتر عقیق و‌ فیروزه ، خصوصاً عقیق زرد خیلی سفارش شده
11- به همراه داشتن وسیله ای برای جهت یابی قبله
12- در سفرهای گروهی ، یک نفر مسئول گروه باشد . ( البته ممکن است بر اساس نیاز ، مسئولیت بر عهده چند نفر باشد . )‌
13- در سفرهای گروهی ،‌هزینه خو د را در میان ( ‌وسط ) بگذارید . { این کار باعث گوارا شدن سفر میشود و از نظر اخلاقی هم بهتر است و بر هیچکدام هم اجحاف نمیشود و همه به طور مساوی در خرج کردن شریکند .}
14- از کسی که سنش بیشتر است حرف شنوی داشته باشید و به او احترام بگذارید .
15- در سفرهای گروهی ، ‌با هم در انجام کارها مشورت کنید .
16- در سفر برای خود در بین گروه امتیاز قائل نشوید و با هم همکاری و تقسیم کار داشته باشید. { آنکه در سفر به دیگران خدمت میکند آقای گروه است . }‌
17- اگر همسفران از شما چیزی خواستند تا حد امکان به آنها جواب مثبت بدهید.
18- از توشه خود به همسفران ببخشید و سخاوتمند باشید . ( کسری لوازم آنها را جبران نمایید . )
19- بر همسفرانت بسیار لبخند بزن و تبسم نمایید .
20- در هر کار خیر با رفقا همراه باشید.
21- با اخلاق خوب با همراهان رفتار نمایید ( سفر وسیله سنجش اخلاق مردم است . یکی از خوبیهای سفر های گروهی با دوستان اینست که میتوان به اخلاق و روحیه طرف مقابل پی برد . )
22- انسان نباید به سفری برود که میترسد در آن سفر به دین و نمازش لطمه وارد شود .
23- با هم شأن خود سفر کنید (شأن معنوی و مادی ) : سفارش شده در سفر با همسانان خود از نظر مالی سفر کنید ؛ زیرا سفر کردن انسان فقیر با پولدار و غنی و هزینه کردن او برای انسان فقیر چه بسا موجب ذلت و خواری انسان شود . اگر شما وضع مالی خوبی دارید و گشاده دستی کنید چه بسا آنها از روی ناچاری گشاده دستی کنند که اجحاف به آنان است و اگر خودداری کنند و توان این هزینه ای که شما کرده اید را نداشته باشند ، موجب سرشکستگی آنها میشود و خجلت زده میشوند از آن جهت که از نظر مالی توان این خرج و هزینه ای که شما کرده اید را ندارند . تا آنجایی که امکان دارد همسفران باید هم عقیده و هم فکر باشند ؛ زیرا اختلاف عقیدتی و دینی در سفرهای گروهی چه بسا مشکل آفرین باشد با کسی سفر کنید که زینت بخش شما باشد نه آنکه سبب آبروریزی شما شود . هرگز با کسی که برای شما فضیلتی قائل نیست سفر نکن . این جور نباشد که احترام یک طرفه باشد و طرف مقابل برای شما ارزشی قائل نباشد و دائماً بی احترامی کند .

آداب پس از سـفر
1- اسرار و رازها و بدی های دوستان و همراهانتان را پس از بازگشت از سفر برای دیگران بازگو نکنید .
2- هر گاه از سفر به سلامت برگشتید و به خانه خود رسیدیدید قبل از هر کاری اول خود را شستشو نمایید سپس دو رکعت نماز بخوانید بعد از نماز به سجده بروید و به خاطر اینکه به سلامت از سفر برگشتیید خدای متعال را شکر نموده و سپس صدقه بدهید.
3- در حد توان در هنگام بازگشت از سفر برای خانواده خود هدیه بیاورید ولو خیلی ناچیز .

وظایف دیگران در حق مسافر
مستحب است مسافر را در آغاز سفر بدرقه کنند و در حقش دعای خیر نمایند و از خدای متعال بخواهند که در طول سفر او را محفوظ بدارد و به سلامت بازگرداند.